Anndu, darano ɗaa

Miɗo jooɗii ɗoo ka towti, alansaraa on no juulaa tun, ndiyan no samma, kenun no wifa, calɗi leɗɗe no dimboo. Miɗo ndaara yaroowol. Duule ɗen no suuma naage ngen. Hinge waɗa yalta muta. Yimɓe seeɗaaɓe no seppa, paykoy no fija jala, no sonkka.

Hannde ko alat, ko ñalaande fowtaare e jokkere enɗam. Gila weeti, miɗo waɗii tommbondiralnji ɗiɗi.

1.      Aranal ngal, ko fii jokkere enɗam bolondaa on e fii ko jokki musidal ngal.

2.    Ɗimmal ngal, ko fii ɓamtaare leydi men ndin, e fii no heɗtaare heɓora. Hara miññiraaɓe men ɓen, ɓiɓɓe men ɓen e taaniraaɓe men ɓen, yo ɓurtu newanaade ɓe. Nde tawde non, wonaa enen faggitii ko tawɗen kon hannde, kono hiɗen tawaa e fawtiiɓe ko woni eh arde kon.

Eh nder ko mi fowtii ɗoo, miijo fii lasili aduna ari eh an moƴƴa. Ko woni non ngon miijo ko ngal lanndal aroowal ɗoo: kooko wonaa eh yannganeede koo fow, ko huunde honnde batinta eh neɗɗanke, ɗum ɓooya juuta wa’a wasi luttay?

Fii ngal lanndal, hakkil an yahii ko ɗuuɗi. Ɗum waɗi haa mi ƴewtii taarika, mi lanndii ɓe mi tamƴinii no hummpitii. Mi taskii fewndaare hannde ndee. Mi heɗii laamiɓe e hooreɓe leyɗe fewndiiɓe ɓen e feƴƴuɓe ɓen. Mi wattani yila kadi ko’e dow honnɗum yowitii eɓɓooreeji mawnuɗi waɗaaɗi ɗin maa saati waɗeede ɗin.

Mi tawi, si iwii fii laakara, mo annduɗen laawol maloore mun no heɓorta wano nulaaɓe ɓen ɓamnginiri non, ka aduna ɗoo ko siwilisasiyon on heddotoo, battinta, ɓooya juuta.

Ko pellet, eh nder duuɓi temedere (100) ko yannganaa woo, ko moƴƴinaa woo si wonaa ko yaadi e fii ɓamtal neɗɗanke, maa ko yaadi e ganndal, e pinal e needi fow majjay. Si wonaa ko waasi ɗii ɗoo woo majjay, wa’a wasi waɗaano.

Siko ɗum ka aduna ɗoo, si iwii fii diina kan, ko piiji ɗiɗi wona e piiraneede, ko ɗin woni fii ɓamtaare :

1. Pinal (Siwilisasiyon): eh nder ngal pinal, hino ton tonwnugol ganndal mun ngal, tambitagol ɗemngal mun ngal, ɓanngingol cembe mun ɗen, hollugol ñeeñal mun ngal e doole mun ɗen, mawningol ŋari golle mun, tammbitagol pehe e haggeeji ko yaadi eh siwilisasiyon mun ...

2. Ngalu : ngalu ngun ko faggirɗum darannde pinal ngal (ko limtaa ɗow ɗoo kon).

Ka tabintingol ndee taskaare ɗoo, en ƴetay missal : tuma kala yimɓe walla leydi dooli yimɓe goo walla leydi goo, doolaaɓe ɓen, ko buri eh heewude kon, jemmbinay pinal dooluɓe ɓen.

Nde tawde non si goɗɗo ne’iraama pinal, o janɗidii eh ngal, ko hassii kon ko yoo roningol ngal goɗɗo goo, kanko on kan o luttiday eh ngal pinal, haysi tawii o anndii pinal goo o ɓeynditori. Neɗɗo ko ne’idaa eh mun kon no heewi accugol batte e makko.

Maandeji siwilisasiyon, ko ɓuri eh yaltitude eh maandeji siwilisasiyon ko ɗemngal ngal. Nde tawde ko ɗemngal ngal woni wonkii siwilisasiyon on. Ɗum ɗoo no anndina en wonnde, waawingol yimɓe ɓen ɗemngal ngal, gollitira ngal ka yewtere e ka binndol no tawaa eh ko ɓuri mawnude eh ko addata ɓamtaare eh neɗɗanke.

Ko sabu faamugol ɗum ɗoo, waɗi si tawii danndugol ɗemɗe ɗen no nodditi gooto kala eh men eh wakkilaare timmunde. Annda, si ɗemngal kafidaangal daɗaali, haray ko ronina siwilisasiyon on  alaa.

Ka banŋe pular, si tawii wonaa yo siwilisasiyon on luttu eh jamaanu feƴƴugu, haray beni ɗemngal ngal daranee. No jokkaa non, ko wonitun no fewnndori nii e no fokkitiri non, si ɓurtaaka tammbiteede haray welaa fii.

Ɗemɗe wuuruɗe ɗen fow non, yimɓe ɓen gollitirayɗe ka yewtere e ka binndol. Nde tawde, ɗemngal ko maadinay ɗum e ɓamtay ɗum neɗɗankeyaagal, yimɓe ɓen no tammbitiiɗe, no dolnoriɗe e no ñaaƴoraɗe.

Ɗoo yo mi faamude fii doole ɗemngal ngal, hari mi yanngike e mi yannginaama.  Miɗo anndi non kadi buy hino yanngineede e hino yanngaande kadi, ko ɗum waɗi sabu ndee taskande ɗoo.

Hannde hannde, mo yiiɗaa woo no maapi fii no waawira tun ɗemɗe janane ɗen. No fanɗi ka hawrataa eh maapiiɗo fii ɓamtaare ɗemngal pular. A wowlay tun, ɓe inna kamɓe hiɓe waawi, ko fii goɗɗum goo aaniniɓe. Woɓɓe eh maɓɓe, hara hay limugol no mettaniɓe fii.

No fewndori nii, ko enen woni e lo’innde pinal men ngal, ɗemngal men ngal e ngaddamaaku men ngun . Nde tawde, ɓurɓe ɓen wonii e jokkugol ko hollaa woo, ɓe wedditoo haa ɓe hayka hoore maɓɓe, ɓe taƴƴinoo pinal ngal ko jananal ngal tun. Haanuɓe anndintinde ɓen, no haani fewtinaade eh ndee nawnaare men.

Ndaare tun, leyɗe Erop, leyɗe Aasii ɗen e yoga eh leyɗe Afrik  ko pine maɓɓe ɗen ɓe tammbitii, tentinii non ɗemɗe maɓɓe ɗen, ko ɗen ɓe woni ko ɓe teddini, ko ɗum kadi woni koɓe teddinta. Hiɓe ƴettatun pehe fii no pine maɓɓe toowira e fii no ɗemɗe maɓɓe jaalora. Nde tawde, ɗum no tawaa eh ko hittintee fii ɓamtal ndimu e heɗtaare neɗɗanke.

Ndee udditannde yo wonu sabu faamugol himme e doole ɗemngal eh battane ɓamtal yimɓe. Wota en luttu eh ko hollaɗen kon tum. Accen ɗon ko ɓuri eh mawnunde eh neɗɗanke, si iwii diina kan. Ko ɗum woni waawugol ngal ɗemngal mun, gollitira ngal ka binndi e ka yewtere fii tamƴinagol battinal e jamaa aroowo on, ɗum ɓooya juuta wa’a wasi luttay.

Karabol : Diisondiral