Kɗl : Alfaa A. Ɓuriyaa Jallo (ngurndam nelaaɗo)

Ɓaawo nelaaɗo hewtitii (yottike) Madiina battane uddital Makka ngal, hannde-kadi dente yimɓe ɗen wonti hino jippoo ka makko iwra e baŋŋeeji Suriire Aarabeere nden fow, hiɗe reerɗi naatugol ka lislaamu, tawi nelaaɗo hino anndina ɓe diina kan, o immindina ɓe e gooto e wondiiɓe ɓen, jannginoowo ɓe ñaawooje diina kan, humpita ɓe.

Hitaande jeenayaɓere fergu nden laatii hino noddiree, hitaande jamaaji (furtooji ) ɗin.

Ngol cortewol ɗoo jippii e hoore nelaaɗo :

Ka hitaande sappaɓere fergu, nelaaɗo faandii Makka fii hajjugol, himo wondi e ko fawi e guluuje teemedere (100,000) julɓe.

Ko ka fello Arafa nelaaɗo dariinoo, hino waynoo mofte makko gomɗinɗe ɗen, o fewtini e majje konnguɗi, hino e ɗum ko o wi’i:

"Ƴiiƴe mon ɗen e jawle mon ɗen e danbe (irduuji) mon ɗen hino harmi e mon ..."

"Pellet Joomi mon ko Gooto, e pellet baaba mon ko Gooto, on fow ko on ɓiɓɓe Aadama, Aadama le ko e mbullaydi [tagaa], pellet ko ɓuri teddude e mon ko kala ɓurɗo hulude Alla , reentii, aarabeejo alaa ɓural e hoore ajamiyankeejo (mo wonaa aarabeejo) si wonaa e hulungol Alla, reentoo".

“Sonnaaɓe mon ɓen no mari e hoore mon haqqee, hulee Allah rentoɗon e fee sonnaaɓe mon ɓen, wasiyoron ɓe ko ɓuri e moƴƴude".

Ko Arafa ndee simoore ɗoo jippinoo e hoore nelaaɗo :

On tuma wondiiɓe ɓen -yo Alla yurme ɓe- ɓe anndi wonde nelal koohoojo men Mummadu ngal gasii, e wonde lajal makko ngal ɓadike, seydinaa Umaru yo Allah yurme mo wulli fota ɓayri o nanii ndee simoore ɗoo.

Ɓaawo nelaaɗo artii Madiina o nawni mbaru (nawnaare maayde). Ɓayri wondiiɓe ɓen anndii fooyugol makko ngol, ɓe tummbondiri ka juulirede ɓe fesi (wulli) fota, ɓe huli faatagol nelaaɗo, o yalti e maɓɓe, o wi’i:

"Hewtii lam wonde hiɗon huli maayde annabaajo mon on, enee annabaajo luttii ko adii lam e ɓen ɓe Alla neli, haa mi lutta e mon"!

"Hee!, min ko mi wonɗo hewtitaade Joom am , onon kadi on hewtitoyto lam!."

“Mi wasiyike on moƴƴagol e feruɓe ɓen, mi wasiyike feruɓe ɓen moƴƴondirgol hakkundeeji maɓɓe, awa Alla toowuɗo on hino daalii:

"Hey! min ko mi hikkaniiɗo on yeeso, on hewtoto lam, hey! fodoore mon nden ko ka weendu, hey! kala faalaaɗo jolugol e mayru, yo o haɗu junngo makko ngon e ɗemngal makko ngal e ko haanaa".

Nelaaɗo Alla on feƴƴini (sankii) e tenen ñannde sappo e taati paran aranuru, hitaande sappo e go’aɓere fergu, hawri ñannde 8 suwiyee  hitaande 632 JAI.

Tawi duuɓi makko ɗin ñannde o faatii ko cappanɗe jeegoo e tati (63).

Ŋalaw mawɗo waɗani wondiiɓe ɓen, ɓayri ɓe anndii faatagol nelaaɗo ngol, Umaru saafi kaafa makko kan, o wi’i:

"Kala fiɓuɗo wonde Muhammdu maayii, mi wariray mo kaa kaafa an ɗoo".

Ɗum ɗon yanani wonndiiɓe nelaaɗo ɓen, sabu mawnugol giggol maaɓɓe e fee nelaaɗo, nde wonndiiɓe ɓen wonnoo e ŋalɗugol, hiɓe oona e muuseendi mawndi sabu oo fiyaake mawɗo ɗoo, ko on tuma giɗo nelaaɗo on Abuubakris-Siddiiqu suppitii, o ƴetti konngol o wi’i ɓe: “Kala wonnooɗo rewude Muhammadu, awa pellet Muhammdu maayii, kala non wonnooɗo rewude Alla, haray  Alla hino  wuuri, o maayataa”. Hooti o nawdi ( janngi) e dow maɓɓe ɗee simooje ɗoo:

Ɓe fow ɓe yarlii kodduruyee Alla on, ɓe eɓɓindii surrugol nelaaɗo, ɓe fow ɓe juuli mo ko aldaa e almaami, ɓe waynii mo waynaango sakkitoro ngon, ɓe surri mo ka suudu sonnaajo makko on, neene Aa’ishata, nokkuure ka o faatii ɗon (saw).

Gooto e wonndiiɓe ɓen hino fillii alhaali julɓe ɓen ɓay ɓe surrii nelaaɗo (saw).

"Wallaahi aduna on ɓawliti ka geece amen, men faayti hoore amen, awa pellet ko Alla woodanɗen, e pellet ko ka makko ruttotoɗen".